چکیده:

با توجه به رشد و توسعه صادارات فناوری در دنیای معاصر،بنظر می رسد کشورها برنامه های مناسبی را در محدوده ملی،منطقه ای و بین المللی آغاز کرده اند.اهمیت این مقوله به حدی است که توانسته مزیت رقابتی را پیشروی بنگاه های هاتک بگذارد و سیاستگذاران و برنامه ریزان دولتی و خصوصی را با نگرش جدیدی بنام اقتصاد دانش بنیان مواجه کند،در مقاله حاضر تلاش خواهد شد، با ارائه الگوها و راهبردهای جدید برای تجاری سازی، بازاریابی و فروش فناوری اقدامات مقتضی مورد توجه دولتمردان و فعالان بخش خصوص قرار گیرد .

واژگان کلیدی:

اقتصاد دانش بنیان ، فن بازار، دیپلماسی فناوری

مقدمه:

بی شک الگوها و برنامه های مختلفی در بازاریابی و فروش فناوری از ایده تا پدیده در دنیای معاصر وجود دارد نظر به اهمیت موضوع خاص فناوری ،با نگاهی به مفاهیم همچون اقتصاد دانش بنیان،تجاری سازی و فن بازارها،بورس ایده،و دیپلماسی فناوری می توانیم به یک نگاه مناسبی در این مسیر برسیم و آن این است که همه برنامه ها بایستی هدفمند در جهت ایجاد مزیت رقابتی و تولید ثروت حرکت کند و نوعی نظام ملی فناوری را با نگرش جدید در جهت بهره مندی کامل بدست آورد.

اقتصاد دانش بنیان :

از نظر OECD اقتصاد دانش­محور اقتصادي است که مستقيما براساس توليد توزيع و مصرف دانش و اطلاعات قرار گرفته باشد در اقتصاد دانش، دانش محرک اصلي رشد، ايجاد ثروت و اشتغال در تمامي رشته فعاليت­هاست. براساس اين تعريف اقتصاد دانش محور تنها بستگي به تعداد محدودي صنايع مبتني بر فناوري برتر نيست بلکه در اين نوع اقتصاد کليه فعاليت­هاي اقتصادي به شکلي بر دانش متکي است. به عنوان مثال فعاليت­هايي نظير معدن و کشاورزي کاملا بر پايه تحولات فناورانه تغيير و تحول مي­يابند و از محصولات آنها پيروي مي­کنند. قابل ذکر است که در صنايع با فناوري برتر دانش مورد نياز براي ساختن اقتصاد دانش­محور تنها از نوع فناوري محض نيست و دانش فرهنگي، اجتماعي و مديريتي را نيز در برمي­گيرد .( (OECD 1996

در اقتصاد دانش­محور ساختارهاي اقتصادي متناسب با تحولات دانش و فناوري تغيير مي­کند و بخش­هاي مرتبط با توليد، توزيع و مصرف اطلاعات و دانش يعني تحقيق و توسعه، آموزش و توليد فناوري اعم از سخت­افزاري و نرم­افزاري اهميت بيشتري مي­يابد. در حالي که بخش­هاي مرتبط با توليد، توزيع و مصرف مواد اوليه و نيز سرمايه فيزيکي به تدريج اهميت نسبي خود را از دست مي­دهند. در اقتصاد دانش محور، سهم قابل توجهي از توليد ناخالص داخلي از رشته فعاليتهاي مبتني بر دانش و دانش­بر، مانند صنايع با فناوري برتر و متوسط و خدمات مالي و تجاري دانش محور است، دانش بيش از عوامل سنتي نظير کار و سرمايه موجب توليد مي­شود و ارزش بسياري از شرکت­هاي نرم­افزاري و فناوري زيستي، نه ناشي از دارائيهاي فيزيکي آنان بلکه ناشي از سرمايه­هاي غير ملموس آنها يعني دانش و مجوزها و امتيازات علمي آنهاست (APCTT),

اقتصاد دانش محور داراي زيرساخت­ها و ويژگي­هاي خاص خود مي باشد، ويژگي­هايي که عامل اصلي شکل­گيري و تحقق اقتصاد دانش محور مي­باشند. ويژگي­هاي اقتصاد دانش محور را همانطور که در شکل (1) مشخص شده مي­توان در چهار لايه اصلي طبقه­بندي کرد. لايه­ي زير ساختي و اوليه شامل آموزش، فناوري اطلاعات و ارتباطات و هزينه­هاي تحقيق و توسعه مي­باشد. در لايه­ي دوم محققان و تکنسين­ها قرار دارند، که هزينه­هاي آموزش جهت آموزش آنها انجام شده و هزينه­هاي تحقيق و توسعه و فناوري­هاي اطلاعات و ارتباطات را اين محققان و تکنسين­ها براي تحقيقات بکار مي­گيرند. که نتيجه کار آنها لايه سوم ويژگي­هاي اقتصاد دانش محور يعني مقالات علمي، تحقيقات منتشر نشده و اختراعات مي­باشد. نتيجه تحقيقات و اختراعات انجام شده در لايه­چهارم اقتصاد دانش محور يعني صنايع و خدمات مبتني بر دانش متبلور مي­شود.

(OECD 1996)

شکل (1): چارچوب لايه­هاي اقتصاد دانش محور

تجاری سازی و فن بازارها :

تجاری سازی تکنولوژی:

تجاري سازي فرايند تبديل فناوري هاي جديد به محصولات موفق تجاري است . به عبارت ديگر تجاري سازي دربرگيرنده آرايه هاي مختلفي از فرايندهاي مهم فني، تجاري و مالي است كه باعث تبديل فناوري جديد به محصولات يا خدمات مفيدمي شود(3). در شکل زیر جولي خود به نام 5 مرحله ، "تجاري سازي تكنولوژي هاي جديد " 2براي فرايند تجار يسازي تكنولوژي در نظر مي گيرد. همانطور كه در شكل زیرنشان داده مي شود، اين 5 مرحله توسط 4 پل به يكديگر مرتبط شده اند، بطوري كه منابع و حمايت هاي مورد نياز جهت عبور از هر يك از مراحل را فراهم مي كنند(Jolly 1997)

جايگاه تجاري سازي در فرايند نوآوري

تكنولوژي و تجاري سازي، قسمت هاي مهم فرايند نوآوري هستند كه باعث مي شوند اختراعات ، به توليدات داراي بازار تبديل شود. اين فرايند بسيار پيچيده بوده و به تخصصها و دانش فني زيادي نياز دارد. بازاريابي وفرايند تجاري سازي، مرحله نهايي فرايند نوآوري هستند اين دو جزء براي دستيابي به موفقيت هر اختراعي، لازم و ضروري هستند

اگر با دقت بيشتري به فرايند نوآوري توجه كنيم، متوجه خواهيم شد كه اساسا اين فرايند از 4 مرحله اصلي تشكيل شده كه با هم رابطه متقابل و همپوشاني دارند. اين 4 مرحله عبارتند از :

مرحله ايجاد ايده ها

مرحله توسعه و طراحي

مرحله الگوي نخستين و پيش از توليد

- مرحله توليد ، بازاريابي و تجاري سازي(2).

فن بازار ها:

فن بازار: به معنای بازار فناوری، یعنی محلی برای مبادلات تکنولوژی است. همان طور که بازار مسکن محل مبادله مسکن است و بنگاه‌های معاملات مسکن واسطه‌های اطلاعاتی و حقوقی معامله مسکن هستند، در بازار فناوری نیز فن‌بازارها نقش واسطه‌ای برای رساندن اطلاعات تکنولوژی به "عرضه‌کنندگان"، "متقاضیان"، "کارآفرینان" و "سرمایه‌گذاران" را دارد. درضمن به ارائه مشاوره در خصوص مراحل انتقال تکنولوژی می‌پردازد.

تولد فن‌بازارها به یک دهه قبل (دهه 1990) و کشورهای شرق آسیا برمی‌گردد. کشورهایی چون "ژاپن"، "چین" و "هنگ‌کنگ" که خود تولیدکننده تکنولوژی نبودند و بیشتر از استراتژی انتقال تکنولوژی استفاده می‌کردند، برای سامان‌دهی به جریان انتقال تکنولوژی در کشورشان دست به ایجاد ساختارهایی زدند که بعداً به نام Technomarket یا technomart معروف شدند.

نمونه‌ای از مهم‌ترین فن‌بازارها درحال حاضر عبارت‌اند از :

• فن‌بازار آسیا و اقیانوسیه APCTT؛ مستقر در دهلی‌نو
• فن‌بازارYet2؛ در آمریکا
• فن‌بازار هنگ کنگ.

فن‌بازار و مأموریت آن

ظرایف موجود در انتقال تکنولوژی لزوم ایجاد اطلاع‌رسانی صحیح، مشاوره و استانداردسازی مبادلات را بوجود آورد، که این نقش توسط فن‌بازارها ایفا می‌شود. در اصل فن‌بازار در نقش یک واسطهٔ حرفه‌ای در سطوح مختلف در کنار عرضه‌کنندگان (دانشگاه‌ها، پژوهش‌گاه‌ها و واحدهای تحقیق و توسعهٔ صنایع) و متقاضیان تکنولوژی (صنایع بزرگ، بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، سرمایه‌گذاران و حتی دانشگاه‌ها) خواهد بود. با این تعریف می‌توان گفت فن‌بازار در اصل یک بنگاه تخصصی معاملات تکنولوژی است.

در این بازار، فروشندگان تکنولوژی فرصت می‌یابند تا ایده‌ها و تکنولوژی‌های خود را به معرض نمایش گذاشته و برای آن‌ها اقدام به بازاریابی نمایند. از طرفی این امکان نیز وجود دارد که متقاضیان تکنولوژی نیز تقاضاهای خود را مطرح نموده و به این صورت قدرت انتخاب بالاتری در بین گزینه‌ها داشته باشد.(حسن صفرلو 1391)

بورس ایده :

بورس ایده یکی از بخش های زیر بنایی در کشور محسوب می شود که می توان با تعاملات بیشتر با نهادهای دولتی و خصوص بر اساس برنامه پنجم توسعه به عنوان یکی دیگر از اجزای نظام ملی ایده و فناوری توجه کرد در حال حاضر در کشور بورس ایده توسط برخی از پارکهای علمی و فناوری،از جمله یزد،اصفهان،کرمانشاه و غیره ایجاد شده ولی متمرکزتر توسط شرکت فرا بورس توسز سازمان بورس و اوراق بهادار با صورت ملی در حال راه اندازی می باشد دراین بورس صاحبان ایده به معرفی محصول خود پرداخته و نمایندگان بازار هدف( سرمایه گذاران و صنایع مختلف) با عناوین طرح ها آشنا شده می شوند ایده های مطلوب خود را برگزیدند.

علاوه بر معاملاتی که در این بورس انجام می شود، نوآوران و مخترعین، بیشتر با فضای کسب و کار آشنا می شوند بورس ایده همانند فن بازار عمل می کند تفاوت آنها در تعاریف و مفاهیم بین ایده و فناوری می باشد ولی هر دو در یک راستا برای بازار ایجاد ثروت فعالیت می کنند(وب سایت فرابورس)

خظ قرمز بازاریابی و فروش فناوری مالكيت فكري (IP):

مفهومي اساسي در تجارت است . به طور كلي مالكيت فكري با يك ايده يا كشف- كه اطلاعات محرمانه تلقي مي گردد، آغاز مي شود. سپس اطلاعات محرمانه مكتوب شده و حق انحصاري را بوجود مي آورد. پس از انجام آزمايش، اختراع داراي پتنت، شكل مي گيرد.

اجزاي مالكيت فكري هر كدام به تنهايي و يا دسته جمعي مي توانند منجر به ايجاد IP با كارامدي بيشتر به صورت ماركهاي تجاري ، نامها و اعتبار تجاري و IP ارزشمندتري را ايجاد كنند.

از طريق اين عمليات ، اطلاعات محرمانه بيشتري توليد شده و چرخه نوآوري ادامه پيدا مي كند.

در اين رابطه ارزيابي موارد زير مهم است :

>عناصر دارايي فكري در پروژه

->اشخاصي كه صاحب حقوق اختصاصي در پروژه هستند

>امكان انتقال حق و حقوق به شركتي كه در حال تجاري سازي تكنولوژي است .

حق و حقوق چگونه مي تواند محافظت شود؟

>آيا مي توان دارايي فكري بيشتري ايجاد كرد؟

>هزينه بالقوه حفاظت از مالكيت فكري و مديريت آن(wipo 2011).

دیپلماسی فناوری

یکی از مهمترین برنامه های که باید به آن پرداخته شود سیاستگذاری فناورانه در مرزهای دانش با رویکرد روابط بین الملل یا دیپلماسی می باشد.

دیپلماسی یا روابط دیپلماتیک به دانش ارتباط میان سیاست‌مداران و سران کشورهای جهان گفته‌می‌شود. به مقام‌های رسمی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی یک کشور نزد کشور و یا سازمان بین‌المللی پذیرنده «دیپلمات» می‌گویند. در فرهنگ روابط دیپلماتیک، عالی‌ترین مقام سیاسی در نزد کشور میزبان را «سفیر» می‌نامند.

بر اساس «ماده ۲۲» کنوانسیون وین، اماکن دیپلماتیک و کنسولی و هیات‌های دیپلماتیک، دارای «مصونیت سیاسی» هستند و از این روی، پلیس و نیروهای امنیتی کشور میزبان نمی‌تواند وارد محدوده دیپلماتیک کشور دیگری شوند و نمایندگان یا کارگزاران دولت میزبان تنها با اجازه سفیر و در غیاب سفیر، رئیس هیات نمایندگی، حق ورود به این محدوده را دارند.

به‌طور کلی دیپلماسی به دنبال گسترش روابط پایدار با دیگر کشورها است. دیپلماسی علم و فناوری به عنوان یکی از اقسام دیپلماسی‌های نوین در عرصه بین‌الملل، در کنار گونه‌هایی چون دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی انرژی و دیپلماسی عمومی مطرح است. قدمت این دیپلماسی به دوران پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، در واقع در آن دوران بعضی کشورها به این درک رسیدند که علم و فناوری و همکاری‌ها در این حوزه می‌تواند به عنوان مظروفی با قابلیت‌های فراوان برای تامین منافع ملی کشورها در ظرف دیپلماسی بگنجد. دیپلماسی علم و فناوری به معنای استفاده از علم و فناوری و ظرفیت‌ها و دستاوردهای آن در عرصه روابط با دیگر کشورها و ملت‌ها به عنوان راه و روشی برای برقراری ارتباط‌های جدید، تقویت روابط میان دولت‌ها، به وجود آوردن قدرت نرم برای کشورها و تامین منافع ملی آن‌هاست.(وب سایت دیپلماسی فناوری ایرانیان)

در یک نگاه کلی می‌توان اهداف دیپلماسی علمی و فناوری را به شرح زیر دسته‌بندی کرد:

>بستر‌سازی محیطی مناسب برای ایفای نقش موثرتر وزارت امور خارجه در توسعه علم و فناوری در نظام ملی نوآوری

>استفاده از دستاوردهای علم و فناوری به‌خصوص دانش فنی و محصولات دانش بنیان به عنوان یک ابزار برای توسعه حوزه دیپلماسی کشور

->ارائه تصویری مطلوب از توانمندی‌ها و اقتدار ملی و کسب وجهه و حیثیت بین‌المللی به عنوان کشوری توسعه‌یافته در جهت پیشبرد اهداف دیپلماسی کشور

->قرار گرفتن در مسیر تحولات تکنولوژیکی دنیا و بستر‌سازی برای انتقال فناوری با کمک دستگاه دیپلماسی رسمی

->ایجاد و بهبود روابط با کشورهای گوناگون به دلیل کم حساسیت بودن مقوله علم و فناوری در عرصه بین‌الملل و اثرگذار بودن آن در تمامی کشورها

>ایجاد ارزش‌افزوده و کسب سود از طریق توسعه فعالیت‌های علمی و فناوری در اثر تعاملات علمی و تکنولوژیکی با کشورهای مختلف

از آنجایی که توانمندی های کشور در حوزه فناوری مهم‌ترین و پایدارترین بخش از توانمندی اقتصادی ایران است، بنابراین فناوری های پیشرفته به عنوان آجرهای اصلی ساختمان اقتصاد دانش بنیان کشور همزمان با رشد چشمگیر ایران در این حوزه ها باید در تعاملات دیپلماتیک کشور خصوصا با کشورهای مستقل و کشورهای اسلامی نیز جایگاه و نقش خود را باز می یافت.در حوزه فناوري‌هاي پيشرفته در طي چند سال اخير علي رغم وجود تحريم‌هاي بين المللي نظام سلطه عليه ايران، تعاملات و روابط بين المللي ايران با كشورهاي مستقل می توانست رنگ و بوی بهتری به خود بگیرد

ولی چرا علارغم اینکه کشور ایران شرایط نوآوری های فناورانه خوبی را ایجاد می کند ولی نمی تواند خود را در عرصه ملی و بین المللی نشان دهد؟

چرا نهادهای واسطه ای و خدماتی دانش بنیان از دانش این حوزه بی اطلاع یا کم اطلاع هستند؟

چرا وزارت امور خارجه ،اتاق بازرگانی،وزارت خانه ها،معاونت علمی و فناوری چراغ خاموش حرکت می کنند؟

چرا در نهاد‌هایی همچون UN-CSTD، APCTT، WIPO، UN-ESCAP وغیره هیچ کارشناسی از جامعه علمی ما حضور ندارند؟

چرا این نهاد‌ها را دربست در اختیار اروپایی‌ها و سپس هندی‌ها و چینی‌ها و حتی کشورهای افریقایی قرار داده‌ایم؟ آیا قدرت دیپلماسی ما کمتر از این کشورهاست؟( دکتر ناصر هادیان)

امیدواریم با گسترش این همکاری‌ها، صادرات کالاهای دانش بنیان کشور افزایش یابد، کشور در جریان تحولات تکنولوژیکی دنیا قرار گرفته و حضور ایرانیان در نهاد‌های علمی و فناوری بین‌المللی افزایش یابد.

نتیجه گیری:

با توجه به مباحث مطرح شده علاوه بر انچه که بصورت نمادین مطرح شد برنامه های ذیل برای ایجاد تعامل و بستر سازی در حوزه بازاریابی و فروش فناوری پیشنهاد می گردد.تا مورد توجه مسئولین مربوطه قرار گیرد.

->بازنگری و تدوین مناسب اسناد بالادستی از جمله برنامه پنجم توسعه

->توسعه زير ساخت­هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در عرصه ملي.

->اهمیت دادن به سرمایه گذاری خطر پذیر و حمایت از شرکت های دانش بنیان

>همکاری با بورس ایده،و فن باز ملی و ایجاد فن بازار منطقه ای

->اهمیت دادن به فعالیت بخش خصوصی در تجاری سازی و انتقال فناوری

>شرح وظایف نهادهای متولی در حوزه رشد و توسعه فناوری و اقتصاد دانش بنیان

->نهادينه کردن نظام نوآوري و اختراع در فعاليت هاي مختلف اقتصادي در تمام سطوح تحصيلي با توجه به پيشرفت فناوري.

->پرهیز از موازی کاری و بوروکراسی های فناورانه توسط نهادهای دولتی

>نقش کلیدی وزارت امور خارجه (سفارت خارنه ها) به عنوان بازوان سکوی پرتاب فناوری کشور

->حضور پر رنگ و برنامه ریزی شده برای عرضه خدمات فناوری از طریق نمایشگاه های ملی و بین المللی

->ایجاد طورهای فناورانه برای بازدید از مراکز فناوری دنیا از جمله پارک های علمی و فناوری

->توجه به نهادهای واسطه ای و خدماتی در حوزه صادرات فناوری های نوآورانه

>حضور مستمر در نهادها و سازمانهای بین المللی که متولی امور فناوری هستند

>بررسی تطبیقی کشورهای پیشرو و بهره گیری از آنها در این حوزه

->ایجاد کریدور بین المللی تجاری سازی فناوری توسط بخش دولتی

->همکاری و شبکه سازی بین پارکها و مراکز فناوری برای تعاملات بهتر با مراکز فناوری کشورهای دیگر

-> ایجاد زمینه سرمایه گذاری خارجی در حوزه فناوری FDI

->گسترش بازار محصولات دانش محور، شفاف سازي نظام مالي و اعتبارات پژوهش و فناوري از طريق نظام مند كردن امور اجرايي، حذف تبعيض در فعاليت هاي تحقيقاتي، رقابت پذيري فعاليت هاي تحقيقاتي از طريق مناقصه وكاربرد نتايج فناوری در عرصه كاربردي اقتصاد.

منابع:

OECD (1996). The knowledge based economy, Paris: OECD

Pharm.J. Commercialization of Academic Research.through www.ualberta.ca/~csps 1999.

www.techdiplomacy.ir

Wipo.Introduction to Commercialization of Patented Inventions (Different options: Manufacturing, Licensing Patent Rights,Selling Patentrights). Wipo-Ifia International Symposiumon The Commercialization of Patented Inventions.1996.

The handbook of Technology Transfer -Chapter 2: TechnologyCommercialization, Asia – Pacific Centerfor Technology Transfer (APCTT), 2005,“URL:http://www.technology4sme.net/tech_handbook.aspx”.

Jolly, V.J. (1997) “Commercializingnew technologies: getting from mind to”, Boston, Massachusetts, HarvardBusiness School Press.

دکتر ناصر هادیان، استاد روابط بین الملل دانشگاه،یادداشتی در خبرگزاری ها

حسن صفرلو،تبین نقش شکل گیری فن بازارهای منطقه ای در ایجاد ثروت با نگاهی به الگوی آسیا-آرم-دومین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری

شرکت فرابورس، www.irfarabourse.com